Mehmet ali paşa ve mısır sorunu

İSYAN

2.1. Mehmet Ali Paşa İsyan Ediyor

II. Mahmut bir yandan devlete nizam veriyor, bir yandan da iç ve dış olaylarla uğraşmaya çalışıyordu.Bunlar arasında da en mühimi Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın çıkardığı isyan idi. ¹²

Mehmet Ali Paşa'nın ayaklanması, Suriye yüzünden olmuştur. Mehmet Ali Paşa, Yunan ayaklanmasına yardıma davet edilirken, kendisine Girit ve Suriye valilikleri de vaat edilmişti.¹³

Cezzar Ahmet Paşa'nın oğlu Abdullah Paşa, Akka Valisi olmuştu. Abdullah Paşa, Mehmet Ali Paşa'nın himmetiyle affedilmişti. Bundan sonra Abdullah Paşa, Mehmet Ali Paşa'ya nakit borcunu vermedikten başka, Mehmet Ali Paşa'dan kaçan kölelerin ve bazı ricalinde sığınakgahı olmuştu. Kendisinin bir hile ile ortadan kaldırılacağını düşünen Mehmet Ali Paşa, Suriye' yi de almak istediğinden, bu olaydan istifade etmek, bir hamlede Suriye'yi ele geçirmek, mukavemet edilirse, kuvvetle mukabele, icap ederse Mısır'da istiklalini ilan etmek için harekete geçti.¹⁴

Önce Abdullah Paşa'dan alacağını ve yanına iltica eden Mısırlıların iade edilmesini istedi. Ret cevabı alınca da Aralık 1831'de, oğlu İbrahim Paşa ile, aslen bir Fransız iken Müslüman olup, Süleyman ismini almış, hayli zamandır Mısır ordusunun ıslahına çalışmış ve Mehmet Ali Paşa, kumandasında 25.000 kişilik bir kuvveti Akka üzerine gönderdi. Kısa zamanda, buraları ele geçirdi.

Mehmet Ali Paşa, isyan etmek için çok müsait bir zaman seçmişti. Zira, Osmanlı Devleti, 1826'da Yeniçeri ocağını ilga etmişti. Yeni bir ordu "Asakir-i Mansure-i Muhammediye" teşekkül etmişti. Fakat bu ordu, daha teşekkül halinde iken, 1828-1829 Osmanlı-Rus savaşı başlamış, savaştan mağlup çıkılmıştı. Ordunun talim ve terbiyesi, kadrosu, levazım teşkilatı ve silahları tamam değildi. Donanma ise, 1827'de Mısır donanması ile beraber Navarin'de imha etmişti. Bütçesinde de para yoktu. Bu itibarla, bir intikal devresinin başında bulunan devlet, her bakımdan çok zayıf bir halde idi. Avrupa devletleri ise 1830 ihtilalleri ile uğraşıyordu. Harici bir mesele ile meşgul olacak vaziyette değillerdi. Kendi yaralarını sarmakla meşgul idiler. Binaenaleyh umumi, siyasi ve askeri vaziyetin kendi lehinde olduğunu gören Mehmet Ali Paşa, isyan ile Suriye'yi ele geçirdi. Padişah ve rical olaya öfkelenip, bir ferman ile Mehmet Ali Paşa'yı Mısır valiliğinden azl, kendisini asi ilan ettiler.Ağa Hüseyin Paşa, Mısır valisi ve serdarı ekrem tayin edilerek, Mehmet Ali Paşa üzerine gönderildi. Artık, padişah ile paşa arasında fiilen savaş başlamıştı.

2.2. Mehmet Ali Paşa Anadolu'da

Anadolu'ya doğru hareket eden İbrahim Paşa, Beylan geçidinde Serasker Ağa Hüseyin Paşa'yı yendikten sonra, Adana'yı ele geçirdi. 1832 kışında Konya meydan muharebesinde, mora Muharebelerinde beraber çarpıştıkları Reşit Mehmet Paşa'yı yenerek Kütahya'ya doğru ilerlemeye başladı. Kendisine mukavemet edecek bir kuvvet olmadığından, İstanbul yolu, İbrahim Paşa'ya açılmıştı. İbrahim Paşa Kütahya'ya doğru ilerlerken, Anadolu valilerine yazdığı bir tamiminde "Mühim bir meselenin halledilmesi için İstanbul'a gelmelerini" yazıyordu. İbrahim Paşa'nın bahsettiği bu mühim meselenin ya, II. Mahmut'u hal ile Abdülmecit'i tahta çıkartmak, veya Osmanlı Hanedanını tamamen ortadan kaldırarak babasını imparatorluğun padişahı ilan etmek olduğunu söyleyenler vardır. Bir İngiliz diplomatına da "Siz yabancısınız. Bizim gibi düşünemezsiniz. İmparatorluğu parçalarsam, Müslümanlar nefretle benden uzaklaşırlar." Padişahın hizmetkarı olarak kalmak istiyorum. İbrahim, İstanbul'a varırsa, padişahın ayaklarına kapanıp, af dilemek için varacaktır.demiştir. İbrahim Paşa Kütahya'da babasından, "Olduğun yerde dur" diye bir emir aldı ve Kütahya'da durdu.¹⁵

Mehmet Ali Paşa'nın isyanı ile Mısır özerk bir statü kazandı. Orduda, maliyede, tarım ve sanayide Mehmet Ali II. Mahmut'tan önce başarılı reformlara girişti. Sanılır ki Mehmet Ali modern bir Arap devletinin temelini atacaktır.¹⁶

 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

MÜDAHALE

3.1. Osmanlı Devleti'nin İsyana Müdahale Etmesi

Mehmet Ali Paşa isyan edip, Adana'dan Konya'ya doğru ilerlemeye başlayınca, Bab-ı Ali, Mısır'a Kaptan-ı Derya Halil Paşa'yı göndererek mütareke istedi. Aynı zamanda II. Mahmut, Çar Nikola'nın yardım teklifini kabul etmeyerek, Avrupa devletlerine başvurdu. Yardım münhasıran İngiltere'den istendi. Fransa'dan istenmedi. Zira, Fransa hem 1804'ten beri Mehmet Ali Paşa'ya müzahirdi, hem de bir eyaletimiz olan Cezayir'e taarruz etmişti. Cezayir muharebeleri de devam ediyordu. Düşman bir devletten yardım istenemezdi. İngiltere'den istedik, zira İngiltere'nin 1800'den beri menfaatleri icabı, Mısır'a göz diktikleri, bu maksatla 1801'de Kölemenleri himaye etmeye kalktıkları, 1806'da Mısır'a asker çıkardıkları, 1806-1811'de Mehmet Ali Paşa'ya karşı savaşan Vehhabilere yardım ettikleri malumumuzdu.

Dolayısıyla şimdi de Mehmet Ali Paşa'ya karşı, bize yardım etmeleri ihtimali vardı. Lakin Londra'ya giden Namık Paşa bir sürü vaatlerden başka, fiili bir yadım temin edemedi. Namık Paşa "Şimdilik bazı meseleler yüzünden -ki 1831'de İngiltere'de ihtilal vardı- bazı yardımlar yapılamayacaktır. Lakin Bab-ı Ali'nin Mehmet Ali Paşa ile yaptığı temastan bir netice çıkmaz ve paşa taarruzunda devam ederse, Osmanlı Devleti'nin mülki tamamiyetini isteyen İngiltere yardımda gecikmeyecektir." Mealindeki üç mektup ile geri döndü. Mektuplar Kralın, vekilin ve Hariciye Nazırının idi. İngiltere kuru bir vaade bulunuyordu. O halde ilerleyen Mehmet Ali Paşa tehlikesi karşısında ya Mehmet Ali Paşa'nın her isteğini kabul etmek lazımdı ya da Rus yardımını kabul etmek icab ediyordu. Rusya dahi, Mehmet Ali Paşa isyanının, Balkanlara, Boğazlara hakim olan Osmanlı İmparatorluğunu tamamen zayıf düşüreceğini, bundan böyle arzularının daha kolay tahakkuk edeceğini düşünerek lakayt kalmıştı. Lakin Mehmet Ali Paşa'nın İstanbul'a doğru ilerlemeye başlaması, Rusya'nın düşüncelerini değiştirmesine sebep oldu. Onalar, Boğazlara hakim olan devlet, daha çok zayıflayacaktır diye düşünürken Boğazlar daha genç ve zinde o nispette kuvvetli bir devletin eline geçmek üzere idi. Bu ihtimal tahakkuk ederse, 200 seneden beri tahakkukuna çalıştıkları fetih siyasetlerine elveda demeleri icap ederdi. Buna elveda dememek için Rusya Konya Meydan Muharebesi'nin kaybedildiği gün, bilmem kaçıncı defa, yaptığı yardım teklifini bir kere daha tekrar etti.

Avrupa'dan yardım alamayan pek sıkışık ve tehlikeli duruma düşen II. Mahmut, "Denize düşen yılan sarılır" diyerek istemeye istemeye Rusya'nın yardımını kabul etti .¹⁷

İşte bu sırada idi ki. I. Nikola İstanbul' harp yaverlerinden Mouraviyev'i yollayarak asker ve donanma göndermeyi teklif etti. Moraviyev, İskenderiye'ye giderek Mehmet Ali Paşa'ya "Derhal savaşı durdurmasını" ihtar etmiştir.¹⁸ Mehmet Ali Paşa daha önceden gelen II. Mahmut'un elçisi Halil Rıfat Paşa'nın kendisine yaptığı:

1.Mehmet Ali Paşa affedilecektir.

2.Akka Valiliği de kendisine verilecektir.

3.Bunlara mukabil, Mehmet Ali Paşa'da donanmasından bir kısmını

İstanbul'a göndermelidir.

Şeklindeki teklifini yanındaki Fransız müşavirlerin tesiri ile reddetmiştir. Fakat şimdi Mouraviyev'in ihtarı üzerine oğluna, bulunduğu yerde durması için emir vermek zorunda kalmıştır. II. Mahmut, Rusya'nın gönderdiği donanmayı, kafi bulmayarak Tuna bölgesinden 30.000 kişilik bir ordunun de gönderilmesini istedi. Gelen bu kuvvetlerin bir kısmı Boğaz'ın dışında kalmakla beraber, 9 gemiden ve 15.000 kişiden ibaret, bir kısım kuvvetler, 5 Nisan 1833'te Büyükdere önüne geldi ve Anadolu Yakasına yerleşti .Bu sırada İbrahim Paşa de Kütahya'ya gelmişti. O zamana kadar, hadiselere lakayt kalan İngiltere, hemen harekete geçti. Fransa'yı da kendi tarafına çekti. Birlikte İstanbul elçilerine Rusya'nın İstanbul'dan uzaklaştırılması için direktifler verdikleri gibi, müşterek donanmalarını da İzmir'e gönderip, karaya asker çıkardılar. Eğer Ruslar Marmara'dan Ege'ye, İstanbul'dan Orta Anadolu'ya yürüyecek olursa, mani olacaklardı. İstanbul'da harekete geçen İngiliz elçisi Lord Ponsboy ile Fransız elçisi Amiral Rusen, padişah ile Mehmet Ali'nin arasını bulmak için çalıştılar.

Önce Mehmet Ali Paşa, tekmil Filistin ve Akka'ya kadar Cenubi Suriye'yi vermeyi teklif ettiler. Mehmet Ali Paşa bunları az bulduğunu söyleyerek tehditte bulundu. Babı Ali'de dahil olduğu halde, devletler müşkül duruma düşmüşlerdi. İngilizler bilhassa Fransızlar, ya padişahın Mehmet Ali Paşa ile anlaşmasını ya da Mehmet Ali Paşa'nın kazanmasını istiyorlardı. Zira her iki halde de Fransa menfaatleri tehlikeye düşmüyordu. Hatta kendilerine minnettar olan Mehmet Ali Paşa'nın kazanması ile menfaatlerinin artacağına kani idiler.

3.2. Kütahya Antlaşması

Bab-ı Ali Rusya'nın çekilip gitmesini istese, ayakta duran tehlike ile baş başa kalmış olacaktı. Mehmet Ali Paşa, yaptığı teklifi kabul etmiyor, kabulü zor isteklerde bulunuyor, tehditler savuruyordu. Mesele içinden çıkılmaz bir hal almıştı. Sonun devletlerin Mehmet Ali Paşa ve II. Mahmut nezdinde yaptıkları temaslar neticesinde her iki tarafta anlaşmaya yanaştı. Reşit Bey ile Fransız Maslahatgüzarı Varen, İbrahim Paşa'nın ordugahına giderek 14 Mayıs 1833'de Kütahya Antlaşmasını imzaladılar. Antlaşama ile Torosların güneyinden, Fırat'a kadar uzanan tekmil Güney Anadolu, Adana, Halep, Şam, Cidde ve Girit, Mısır'a ilaveten Mehmet Ali Paşa'nın idaresine veriliyordu. İbrahim Paşa Kütahya'dan Torosların güneyine çekildi. İşgal ettiği yerleri tahliye etti.     

Kütahya Anlaşmasına, iki hasım devlet arasında imzalanmış bir siyasi muahede rengi değil, padişah ile paşası arasında yapılmış, padişahın valisine haklar tanıyan bir fermanın şekli verilmiş, verilen yerler, padişahın paşasına yeni bir lütuf ve ihsanı (!) olarak telakki edilmiştir. Padişah tarafından verilen yerler, icabında padişah tarafından geri alınabilirdi.

3.3. Hünkar İskelesi Antlaşması İmzalanıyor

II. Mahmut verdiği yerleri icabında geri alacak vaziyette olmadıktan başka, Mehmet Ali Paşa'nın ikinci bir taarruzundan da şüphede idi. Böylece bir taarruz, ancak bir devlet ile şimdiden bir ittifak yapmakla defedebilirlerdi . Kütahya barışında İngiltere ve Fransa daha çok Mehmet Ali Paşa tarafına iltizam etmişlerdi. İleride de onun tarafını tutabilirlerdi .Rusya ise isyanda Bab-ı Ali'ye en çok yardımı yapmıştı, hem de imparatorluğa yakın olup, derhal yardıma koşabilirdi. Bu düşüncede olan II. Mahmut, Rus elçisine ve olağanüstü olarak İstanbul'da bulunan Kont Orlaf'a tecavüzi ve tasdaüfi bir ittifak teklif etti. Ruslar teklifi memnuniyetle kabul etiler. 8 Temmuz 1833'te Hünkar İskelesi Antlaşması imzalandı. II. Mahmut'un bu antlaşmayı, İngiltere ve Fransa'yı kıskandırmak, şüphelendirmek, böyle bir olay karşısında derhal kendisine çekebilmek, devletler arasında rekabet yaratarak, bu rekabetten Osmanlı Devleti'nin menfaatine, bir muvazene kurmak için yaptığını söyleyenler vardır.

    Hünkar İskelesi Antlaşmasına göre;

1.İki devlet, huzur ve güvenlikleri için birbirlerine yardım edecekler.

2.Hadiseler, yardım isteyecek şekilde gelişirse, Rusya, Osmanlı Devleti'nin

istediği miktarda yardım edecekti.

3.Yardım isteyen taraf, gelen kuvvetin masraflarını ödeyecekti.

4.Antlaşma 8 sene yürürlükte kalacaktı.

5.Gizli madde ise: Türkiye, Rusya'nın yaptığı yardımlara mukabil, Boğazları

Rus Ticaret ve harp gemilerine açacak, diğer devletlerin gemilerine kapalı

bulunduracaktı. ¹⁹

 

3.2. Sonra Ne Oldu?

Bu anlaşma II. Mahmut'u da Mehmet Ali Paşa'yı da memnun etmemişti. Padişah, bir valisinin hakkından gelememiş, anlaşma ile istemeyerek ona bir çok yerleri terk etmek zorunda kalmıştı. Tehlikenin daha da kuvvetlenmiş olmasından memnun değildi. Paşa ise, yabancıların tesiri ile kazanmış olduğu zaferlerin neticesini müspet bir sonuca bağlayamamıştı. Eline geçirdiği büyük bir fırsatı kaçırmış, bir imparatorluk kurmak imkanı hasıl olmuşken, yarı muhtar bir idareye mecbur edilmiş olduğu için memnun değildi. Her ikisi de mukadder bir muharebe için yeniden hazırlıklara giriştiler. 18336-1839'a kadar devam eden bu hazırlık devresinde, İngilizler bizim tarafımızı tutup, bize levazım ve esliha bakımından yardım ettiler. Gerek Avrupa'da gerek İstanbul'da çevirdikleri siyasi entrikalarla, Bab-ı Ali'ye birinci derecede söz geçirir hale geldiler.

Zira Mısır'dan sonra Suriye'nin Fransa'nın hamisi olduğu Mehmet Ali Paşa'nın idaresine geçmesinden memnun olmamışlardı. II. Mahmut İngilizlerden gördüğü müzaharetle Sivas, Diyarbakır, Harput vilayetlerini birleştirerek, mülki ve askeri selahiyetle Çerkez Hafız Mehmet Paşa'yı buraya tayin etti. Harp için hazırlıklarını ikmale azami gayret sarf etti. Mehmet Ali Paşa'nın kazanması ile menfaatlerinin artacağını düşünen Fransızlar da Mehmet Ali Paşa tarafını tuttular. Mehmet Ali Paşa'da Fransa'dan aldığı yardım ile Suriye'de harp için hazırlıklara koyuldu. İstanbul'da Padişah, "Mehmet Ali Paşa'nın başını getirene İmparatorluğu bağışlarım" diye düşünürken, Mehmet Ali Paşa'da "Yakında II. Mahmut hal edilecek, Abdülmecid padişah olacaktır. Halkın ya beni veya oğlumu Abdülmecit'e vasilik için çağıracağı gün uzak değildir" diye düşünüyordu. Binaenaleyh, Kütahya Anlaşmasına, her iki taraf mütareke nazarı ile bakıyor, bir müddet sonra başlayacak olan savaşa var kuveti ile hazırlanıyordu.

Nihayet, Hafız Mehmet Paşa, harp için hazırlığını kafi görerek, padişahın müsadesi ile kaybedilen yerlerin istirdadı için harekete geçti. Nizip'te İbrahim Paşa ordusu ile karşılaştı. Ordumuzun erat kısmı oldukça muntazam olmakla beraber, kumanda heyeti, kumandalıktan haber idi. İbrahim Paşa'nın ordusu ise, bizimkinin aksi idi. İki ordu karşılaştığı gün Cuma idi. Başta Moltke olduğu halde, ordumuzda bulunan birkaç kurmay subayın, hemen muharebeye girelim teklifini, başkumandan Hafız Paşa, kendi ve kendisi gibi "Cuma günü harbetmek şeran caiz değildir" şeklinde düşünenlerin fikirleriyle hareket ederek, reddetmiş ve savaşa girmemiştir. Gece, bir baskın yapılsın teklifini de, "Haydut gibi baskın yapmak, hileye baş vurmak, Osmanlı Şahına yakışmaz" diye reddetmiş. "Sabahleyin de İbrahim Paşa'nın çemberi içinde kalacağız. Çekilelim" teklifini de "Çekilmek şerefsizliktir." Diyerek reddetmiş, Nizip'te ağır bir yenilgiye uğramıştır. Moltke'nin dediği gibi Nizip'te Türk ordusu değil, Osmanlı kumanda heyeti yenilmiştir. İbrahim Paşa'ya Anadolu kapısı, İstanbul yolları yine açılmıştı.

Kara haber İstanbul'a gelmeden, II. Mahmut ölmüş, oğlu Abdülmecit padişah olmuştu. Abdülmecit, Mehmet Ali Paşa'nın eski düşmanlarından Hüsrev Paşa'yı Sadrazam ve Serdar-ı Ekrem tayin ederek, İbrahim Paşa'nın karşısına gönderdi. Navarin'den beri bin bir masraf ile temin edilmiş olan donanma da Kaptan-ı Derya Ahmet Paşa'nın sadrazam ile arası açıktı. Sadrazam'ın emrinde çalışmak istemediği için, sanki kendi malı imiş gibi emrindeki donanmayı götürür, Mehmet Ali Paşa'ya teslim etti. Osmanlı Devleti'nin ordusu Nizip'te imha, donanması da düşmana teslim edilmişti. Yine ordusuz ve donanmasız kalınmış, Rusya'nın kucağına düşecek elim bir vaziyet hasıl olmuştu. Bu vaziyet karşısında:

1.Fransa, Mehmet Ali Paşa'ya yardım ettiğinden Mehmet Ali'nin başarılarına kendi başarısı nazarı ile bakıyor, şarki Akdeniz'deki iktisadi menfaatlerinin, tezayüt edeceğini düşünerek, memnun oluyordu.

2.İngiltere ise şarki Akdeniz'de "Hint Yolu" üzerinde kuvvetli bir Devletin kurulmasını menfaatine uygun bulmadığı için memnun olmuyordu.     

     3. Rusya'da İngiltere gibi düşünüyordu. Ön Asya'ya Boğazlar mıntıkasına     kuvvetli bir devletin yerleşmesini istemiyordu.

Bu sırada Abdülmecit, Sadrazam Hüsrev Paşa'ya şimdiye kadar olanları unutup Mehmet Ali Paşa'yı affediyor. "Kendisi ile anlaşmak istiyorum.Emrimi kendisine bildiresiniz" asi paşa ile anlaşma yolunu tutmuştu. Fakat Mehmet Ali Paşa buna yanaşmadı. Ve eline geçen fırsatı kullanmak istedi. Lakin bu sırada tekmil Avrupa devletleri birleşip İngiltere, Rusya, Fransa, Avusturya ve Prusya Bab-ı Ali'ye bir ültimatom vererek devletlerin oy ve muvafakatları olmadan Mısır Paşası ile her hangi bir askeri harekata ve siyasi müzakerata girişilmemesini kendi kararlarını beklemesini istediler. Bab-ı Ali bu müdahaleyi memnunlukla kabul etti. Bundan sonra tarihimize bir de müdahale sayfası açıldı. ²⁰

3.5. Tehlikeli Yakınlaşmalar

Mehmet Ali Paşa'nın bağımsızlık isteği ve bunu sağlamak için uluslararası diplomatik girişimlerde bulunması, Osmanlı Devleti'ni İngiltere'ye yakınlaştırdı.²¹

Osmanlı Devleti Mehmet Ali Paşa ile yaptığı savaşı ilk safhasında yalnız Rusya'nın himayesini kabul etmişti. Şimdi de beş Avrupa devletinin himayesini kabul etmekte bir mahsur görmedi. Hatta bunu tabi karşıladı ve fayda ümit etti . Hariciye Nazırımız Nuri Paşa, beş devletten Suriye'nin Mehmet Ali Paşa'dan alınıp gerçek sahibine devredilmesini istedi. İngiltere ile Avusturya razı oldular. Fransa, Suriye alınırsa Mehmet Ali zayıflayacak Rusya, Suriye Osmanlılara verilirse, Osmanlılar kuvvetlenecek diye buna razı olmadılarsa da o zaman Avusturya'nın fikrinden pek dışarı çıkmayan bize dostane bir tavır takınan Prusya'nın da İngiltere ile Avusturya tarafını tutması üzerine Suriye'nin alınmasına karar verildi.

İngiltere Hariciye Nazırı Polmerston'un teklifi ile Mehmet Ali Paşa'ya bir ültimatom verilerek Suriye'nin istenmesine rıza ile vermez ise kuvvet zoru ile alınmasın karar verildi. Bu maksatla Fransa'nın itirazına rağmen,

Mısır verasetle Akka'ya kadar güney Suriye, Kaydı hayat şartı ile Mehmet

Ali Paşa'ya verilecek. Bu şartları kabul etmesi için on gün zaman verilecek.

1. On gün sonra kabul ettiğini bildirmez ise ikinci teklif ile
   

sadece Mısır kendisine verilecek. Bu on günde de yeni teklifi kabul etmezse zorla Mısır'da elinden alınacaktır. Esaslarını iktifa eden Londra Mukavelenamesini kabul ettiler. Fransa bu karara yalnız itiraz etmekle kalmamış, Mehmet Ali'yi yalnız bırakmamak için askeri hazırlığa kalkışmıştı. Bunu da haber alan ve Fransa2ya güvenen Mehmet Ali Paşa kendisine Londra kararı tebliğ edildikte "Vallah malik olduğum araziden bir karış arazi veremem. Eğer bana ilan-ı harp ederlerse Padişahın arazisinin altını üstüne çevirir, harebelerin altına kendimi gömerim" demiş ve yapılan teklifi reddetmiştir. Bunun üzerine harekete geçildi. Müttefik donanması Beyrut ve Akka'yı topa tutarken Osmanlı ordusu da İbrahim Paşa'yı şimalden sıkıştırdı. İbrahim Paşa mağlup olarak cenuba çekildi. İskenderiye önlerine gelen müttefik donanması, Amirali İngiliz Napier Mehmet Ali Paşa'ya:

1. Suriye'den vazgeçmesi.
   
2. Osmanlı donanmasını iade etmesi
   
3. Valilik evladı ekbere intikal etmek, şartı ile yalnız Mısır
   

Valiliğine razı olması şartı ile sulh yapılacağını aksi halde şehrin topa tutulacağını bildirdi. Mehmet Ali Paşa zaten Suriye'yi kaybetmişti.Yardımını beklediği Fransız başvekili Tiyer düşmüştü. Onun için Amiralin şartlarını kabul etti. Bab-ı Ali savaşa devam ederek Mısır'a yeni bir valinin tayinini istemekte idi ise de İngiltere'nin ısrarı ile Napier'in şartını kabul etti .Mehmet Ali Suriye'yi kaybetti ise de, evlatları için, XX. Asrın ortasın kadar Mısır tahtını temin etti. Padişah bir ferman ile Mısır'ı Mehmet Ali Paşa'ya şu şartlar ile bağışladığını bildiriyordu.

1. Mısır'ın sınırları Sadrazam tarafından mühürlenen harita ile
   

gösterilmiştir. Harice sülük edilmeye,

1. Valilik erkek evladı ekbere kalacaktır. Yoksa sülalenin en yaşlısı
   

Vali olacaktır.

1. Mısır Valilerinin veraseti kabul edilirse de diğerlerinden
   

üstünlüğü kabul edilmez.

Diğer vezirlere kullanılan erkap onlara da kullanılır.

1. Devletin imzaladığı anlaşmalar, Mısır içinde de caridir.
   
2. Mısırlılar Padişahın tebaası sayılır. Padişahın kanunları Mısır
   

içinde de caridir. Asker ve vergi Padişah adına toplanır. Para ve hutbe padişah adına basılır ve okunur. Mısır'da asayişin temini içim ancak 18.000 asker bulundurulur.

1. Mısır her sene padişah emrine iki bin asker ve 80.000 kese akçe
   

vergi verir.

1. Yeni Vali fiilen vazifesine başlamadan İstanbul'a gelip tayin
   

fermanını alır.

Bu suretle Mısır'a yerleşen Mehmet Ali Paşa ve sülalesi 26 Temmuz 1952 tarihinde General Necip ve arkadaşları tarafından memleketten çıkarılıncaya kadar hükümran olmuştur. Mısır takriben 1840-1870' e kadar valilikle (Mehmet Ali Paşa, İbrahim Paşa, Tosunzade Abbas Paşa ve Sait Paşa), 1870-1914'e kadar Hidivlikle (İsmail Paşa, Tevfik Paşa ve Abbas Hilmi Paşa), 1914-1952'ye kadar da krallıkla, (sultanlıkla) (Hüseyin Kamil I. Faruk, I. Faruk'un oğlu kısa bir müddet II. Faruk olarak padişahlık etti) idare edildi.

 

SONUÇ

Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Osmanlı devletinin Mısır valisi idi. Mısır'da güçlü bir yönetim kuran Mehmet Ali Paşa, Mısır'ın maliyesini, ziraatini düzenledi, yenileştirdi. Fransızların yardımı ile de ordu ve donanmasını güçlendirdi.Yunan isyanı patlak verdiğinde yeniçerilerin durumu zaten çok kötü idi. Yeniçeriler bir yaralılık gösteremiyorlardı.

Yeniçerilerin Yunanlılara karşı savaşta yetersiz kalmaları, buna karşılık Mehmet Ali Paşa'nın birliklerinin büyük bir savaş yeteneği göstermesi, Yeniçerilerin prestijlerini ve halktan gördükleri desteği kaybetmelerine yol açtı.²³

Mehmet Ali Paşa Osmanlı Devletinden Girit ve Mora valiliklerinin kendisine verilmesini isteyince Sultan II. Mahmut bu teklifi kabul etmedi. Mehmet Ali Paşa Suriye üzerine ordusunu gönderdi. Böylece Osmanlı Devleti'ni Avrupa devletlerinden yardım almaya itecek olan Mısır isyanı başlıyordu.

Mısır isyanı Osmanlı Devleti'nin aciz bir durumda olduğunu, göstermekte idi. Çünkü devletin ordusu, maliyesi, Mehmet Ali ile savaş yapacak kadar, Mehmet Ali'nin ordusunu yenecek kadar güçlü değildi. "Denize düşen yılana sarılır" diyen Osmanlı, Rusya'dan bile yardım almıştır. Yapılan savaşlar ve savaşlar sonunda imzalanan antlaşmalar beraberinde bir çok sorunu daha gündeme getirmişti.bunlardan en önemlisi şüphesiz Boğazlar Sorunu idi. Nitekim bu sorun bir iç mesele iken kısa zamanda milletler arası bir sorun haline gelmişti.

Osmanlı Devleti bir taraftan bu sorunlarla uğraşırken diğer taraftan da "Tanzimat Fermanı"nı yayınlayarak sınırları içinde bulunan azınlıklara geniş haklar veriyor, padişah yetkilerini kısıtlıyordu.

İşte Mehmet Ali Paşa isyanı belki bir kişi ile başlamıştı. Belki bir ordu ile başlamıştı ama Osmanlı'nın en zor zamanlarında kendi içinden çıkan bir Paşa ile Osmanlı Devleti Avrupalı devletler karşısında çok zor durumlara düşmüştü.

İşte bu çalışmada böylesine önemli olan Mehmet Ali Paşa isyanı incelenmiştir