Yapılarına Göre fiiller nelerdir ?

Yapılarına Göre fiiller
yapılarına göre fiileri sizler için üç ana grupta incelerdik:



A) Basit Fiiller:


Hiçbir yapım eki almamış fiillerdir. Fiil köklerine gelen çekim ekleri (zaman, şahıs) fiilin anlamını değiştirmediğinden böyle fiillere de basit fiil denir.



* Durmuş bir saat de günde iki kez doğruyu gösterir.

* Güzel söz söyleyebilmek için güzel düşünmek gerekir.

* Dostluk bir şemsiyeye benzer.İnsan onları ancak kötü havalarda ister.

* İstediğim her şeyi yaptım;çünkü yapamayacağımı düşündüğüm şeyi istedim.

* Büyük adam büyük olduğunu; büyüklüğün küçüklük olduğunu bilir.



B) Türemiş (Gövde) Fiiller:



Yapım eki almış fiillerdir. Türkçede fiil türetmenin iki yolu vardır:



1) İsim kök ya da gövdelerinden fiil türetme:



* güzel-leş *sarı-ar *ışıl-da *göz-le



*az-al *ben-imse *ince-l *düz-el



*su- sa * sivri-l *yaş-a * kan-a



2) Fiilden fiil türetme:



* sev-in *çık-ar * kız-ış *bak-ış



* öl-dür * taşı-t *at-ıl *kan-dır *koş-tur







C) BİRLEŞİK FİİLLER:



En az iki sözcüğün birleşmesiyle oluşan fiillerdir.

Üç grupta incelenir:



A) Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller:



Bir isimle bir fiilin anlam yönünden birleşip kaynaş -masıyla oluşur. Bu sözcüklerden biri ya da ikisi ger -çek anlamını yitirir.Deyimlerin çoğu bu türe örnektir.



* Sen kimsin ki bana kafa tutuyorsun?

* Bu tehditlerinle gözümü korkutamazsın.

* Annemin yemekleri hoşuna gitti mi?

* Odasında kitaplarına göz atıyordu.

* Adama laf anlatmaktan dilimde tüy bitti.

* Konuşulanlara ben de kulak kabarttım.

* İş için yüzlerce kişi başvurmuştu.



B) Yardımcı Fiillerle Yapılan Birleşik Fiiller:



İsim soylu bir sözcüğün üzerine -et , -ol , -kıl , -eyle

gibi yardımcı eylemler getirilerek yapılır.



* Seven bu gönül seni asla terk etmeyecek.

* Hayat uykuyla uyanıklık arasında raks eder.

* Bu usanç duyan gözlerim bir şeyde karar kıldı.

* Seyreyleyelim mehtabı yıldızların altında.



UYARI 1: Bu türle yapılan birleşik fiilin isim kısmında bir ünlü düşmesi ya da bir ünsüz türemesi varsa birle- şik fiil bitişik yazılır.



* Akşamı seyredeyim senin bakışlarında.

* Benliğime hakim olur bir deli rüzgar.

* Bir gün yeniden bana döneceğini hissediyorum.

* Ama dönsen de seni asla affetmeyeceğim.

* Sabreden derviş muradına ermiş.



UYARI 2 : Et- , ol- yardımcı eylemleri tek başına bir anlam taşıyorsa ve önündeki isimle kaynaşmamışsa kendi görevinde kullanılmış demektir yani asıl fiildir.



* Ben ettim sen etme.

* Köyümüzde şimdi kirazlar olmuştur.

* Elindeki gömlek ancak beş milyon lira eder.

* Boş zamanlarımda kütüphanede olurum.





C) ÖZEL ( KURALLI ) BİRLEŞİK FİİLLER:



İki fiilin birleşmesi yoluyla oluşur. Tamamı bitişik yazılır. Dört grupta incelenir:



1) Yeterlilik Fiili ( fiil + ebil-) :



Cümleye gücü yetme ve olasılık anlamı katar.Fiilin üzerine ebilmek getirilerek oluşturulur.



* Okula geç kalırsam öğretmenim kızabilir. (o)

* Bu genç yaşımda ölebilirim (o)

*En güzel şiirlerimi söylemeden gidebilirim buralardan (o)

* Bir gece ansızın gelebilirim. (o)

* Sevinçten kapında bayılabilirim.

* Sınıfı geçebilirim (g.y)



UYARI: Yeterlilik fiilinin olumsuzunda bil- fiili düşer. Fiilin üzerine -ama , -eme getirilerek yapılır.



* Yapabilirim à yapamam. (yeterlilik birleşik fiilinin olumsuzu)

* yaparım à yapmam ( geniş zamanın olumsuzu)

* Görebilirsin à göremezsin (yeterlilik birleşik fiilinin olumsuzu)

* Atamam kendimi mavi denize dünya güzel. (atabilirim: yeterlilik birleşik fiilinin olumsuzu)





2. Tezlik Birleşik Fiili: (Fiil+iver-):



Cümleye tezlik çabukluk anlamı katar.



* Uzanıp tutuver elimi ne olur geri dön.

* Akşamın derin kızıllığında kayboluverdim.

* Uzanıverse gövdem taşlara boydan boya.

* Polisler kaçan hırsızı yakalayıverdi.

* Annesini görünce yanına koşuverdi.



NOT: Olumsuzluk eki -ma, -me asıl eylemden sonra gelirse önemsizlik, yardımcı fiil olan ver- den sonra gelirse olumsuz tezlik bildirir.



* Sen de o filmi görmeyiver. (önemsizlik)

* Her şeye maydanoz oluverme. (olumsuz tezlik)



3. Süreklilik Birleşik Fiili (fiil+ edur, kal, gel):



Cümleye devam etme, süreklilik anlamı katar.



* Bu hikaye yıllardır süregelir.

* Televizyonun karşısında uyuyakalmışım.

* Gidedursun turnalar, gurbet ellere.

* Listede ismimi göremeyince listeye bakakaldım.





4. Yaklaşma Fiili (fiil+ eyaz) :



Eylemin gerçekleşmesine çok az bir zaman kaldığını ifade eder.Az kalsın olacaktı anlamı verir.



* Kaldırımda yürürken düşeyazdım.

* Onu karşımda görünce korkudan öleyazdım.