Sporda İlk Yardım

Sporda İlk Yardım Girişimleri

Kazazedenin Güvenliğini Sağlama
Yaralının Durumunu Değerlendirme
Acil Yardım Ekibine Haber Verme
Canlandırma, Yaşam Kurtarma
Yaşamın devamlılığını Sağlama
Taşıma

Kaza ya da hastalık gibi durumlarda yaşamı kurtarmak ve kişinin sağlığını sürdürmesi için yapılan girişimlere ‘yaşam desteği’ denir. Profesyonel ekiplerce yapılan yaşam desteğine ‘acil yardım’ denir, ancak kurs vb. şekilde bilgilenmiş sağlıkçı olmayan kişilerin de yapabildiği yaşam desteğine ‘ilkyardım’ denir.
Kişiye en erken yaşam desteği sağlanması gereken durum solunum ve kalp sisteminin durduğu haldir. İlkyardım girişimleri ilk 5-10 dakikada başlatılmaz ya da amacına ulaşmazsa ölüm kaçınılmazdır.

İLKYARDIM İLKELERİ
KAZAZEDENİN GÜVENLİĞİNİ SAĞLAMA

Kazaların ve ani gelişen hastalıkların ‘beklenmeyen’ özellikleri nedeniyle çevre kazazede açısından emniyetli olmayabilir, ikincil travmalar oluşabilir. Trafik kazaları, yangın alanları, gaz kaçakları gibi olaylarda kişinin olay yerinden uzaklaştırılması çoğu zaman yapılacak ilk iştir.
YARALININ DURUMUNU DEĞERLENDİRME

Zamanın çok değerli olması nedeniyle hızlı ve doğru değerlendirme gerekir.
Havayolunun açıklığı ve boyun omurlarının kontrolü: Havayolunun durumu çok önemlidir. Boyun omurlarının yaralanmamış olması yaşamın devamı açısından dikkatle değerlendirilir.
Solunum kontrolü:
En kısa sürede ’bak, dinle, hisset’ kuralına uyarak soluk alıp-verme izlenir.
Kalp atışı ve kan dolaşımının kontrolü:
Kalbin çalışıp çalışmadığı nabız kontrolünden belirlenir. Bu ABC değerlendirilmesi olumsuz ise derhal acil yardım ekibine(hastaneye) haber verdikten sonra canlandırma girişimleri başlatılır.
Bilinçli ve hareket kaybının kontrolü:
Hastanın uyanık hali, sorulara verdiği yanıtlar ya da hiç yanıt vermemesi değerlendirilir. Gözbebeklerinin genişliği kontrol edilir.Kafa travması, şok, sıcak çarpmalarında tek veya çift taraflı gözbebeği genişlemesi görülür. Kazazedenin derisinin rengi gözlenir. Kanama ve şok durumunda deri soluktur. Soluk almama halinde morarmıştır.
Giysilerin çıkarılması:
Bazı durumlarda hastanın değerlendirilebilmesi için giysilerin ve sporcuların kullandığı kask,dizlik,tekmelik gibi malzemelerin çıkarılması gerekebilir. Dikkatle yapılır. Kazazedeye zarar vermemek için elbiseler kesilerek çıkarılır.
ACİL YARDIM EKİBİNE HABER VERME

Son yıllarda yaygınlaşan cep telefonları,iletişimde büyük kolaylık sağlamıştır. Haber veren kişi,acil yardıma şu bilgileri vermelidir:
Önce kendi kimliğini açıklar,telefon numarasını verir.
Olayı anlatır. Yaralanma şekli,yaralı sayısı,olayın geçtiği yer,saat ve yaralıların değerlendirme sonuçlarını bildirir.
Olayın yerini ayrıntılarıyla tanımlar. Biliyorsa açık adres verir.

GEREKLİ TELEFONLAR
Acil yardım……….112 Gaz Arıza……….187
Polis…………………155 İtfaiye……………110
Jandarma…………..156 Orman Yangın..177
Elektrik Arıza……186
Zehir Danışma Merkezi (Ücretsiz)
0 800 314 79 00
CANLANDIRMA, YAŞAM KURTARMA

İlkyardım açısından temel yaşam desteği sağlamanın yolu ABC kurallarına uymaktır.
Havayolunun açılması:
Havayolunu tıkayan nesneler doğrudan elle temizlenebilir. Daha gerideyse in direk yolla sırta vurarak veya Heimlich Manevrasıyla havayolundaki yabancı cisim çıkarılmaya çalışılır. Sırta kürek kemikleri arasına 5 kez sertçe vurulmasına rağmen cisim çıkmazsa Heimlich yapılır.

Ayaktaki kazazedenin arkasına geçen ilkyardımcı bir elini yumruk yaparak ve diğer eliyle üstten kavrayarak göğüs kafesinin alt orta kısmına yerleştirir. Ardından ellerini içe ve yukarı doğru bastırarak akciğerlerde basınç oluşturmaya dolayısıyla yabancı cisminhavayolundan ağız içine çıkmasını bekler.Bazen spor alanlarındaki travmalar sonucunda dil solunum yolunu tıkayarak solunumu engelleyebilir. Bu durumda bazen de sırtüstü yerde iken, başı geriye ve çenesi öne çekilerek gazlı bezle tutulan dil öne çekilir.
Suni solunum:
Önce ‘havayolunu açma pozisyonu’ verilir. Yani baş geriye götürülür ve çene açılır.Bazen bu pozisyonla bile solunum başlayabilir. Ancak solunum yoksa suni solunuma geçilir. İlkyardımcı bir eliyle, kişinin burun deliklerini sıkarak kapatır. Derin bir nefes alarak ağızdan ağıza nefesini boşaltır. Havayolu açık ise kazazedenin göğüs kafesi şişer. Kazazedenin kalbi çalışıyor, ancak solunumu yoksa dakikada 12-16 kez olacak şekilde ağızdan ağıza suni solunum yapılır. Eğer nabız da alınamıyorsa o zaman önce 2 kez suni solunum yapılır. Kalp hala çalışmıyorsa, ardından kalp masajına geçilir.
Kalp masajı:
Hasta sırt üstü sert bir zemin üzerinde iken ilkyardımcı diz çökmüş şekilde hastanın yanında durur. Kollar düz olacak şekilde ellerini üst üste koyarak hastanın göğsünün orta sol kısmına koyar. Vücut ağırlığını kullanarak göğüs üzerinde 4-5 cm çöküntü yapabilecek şiddette baskı uygular.İlkyardımcı tek kişi ise 2 kez suni solunum, ardından 15 kez kalp masajı yapılır. Sonra yine suni solunum yapar.Dakikada 12-16 suni solunum ve 70-80 kez kalp masajı yapılır. Her 3 dakikada bir nabız kontrol edilir.
YAŞAMIN DEVAMLILIĞINI SAĞLAMA

Kan kaybının kontrolü ve şokla mücadele edilir.Kanamaları durdurmanın direkt yolu yara üzerine baskı yapmaktır. Yara üzerine bir gazlı bez paketi konularak sargı beziyle sarılır. Şok belirtileri; deride solukluk, nabzın yüzeysel ve hızlı atması, solunum hızının artması, tansiyon düşmesi ve bilinç kaybı şeklinde görülebilir. Hasta hemen şok pozisyonuna alınır. Yani sırtüstü pozisyonda ayaklar yükseltilir. Bilinç açık ve iç kanama yoksa, sıcak ve tatlı içecekler verilir.
TAŞIMA

İlkyardımda en önemli konulardan biridir. Yaralının ikincil tehlikelerden korunması,hastaneye taşınması gibi durumlarda zarar vermemek için özen göstermek gerekir. Özellikle omurilik yaralanmalarında en az 4 kişinin hastayı sedyeye yerleştirmesi lazımdır.Kazalarda gerekmedikçe yani hastanın solunumu ve kalbi çalışıyor, kanaması kontrol altına alınmışsa taşımaya çalışmadan acil yardım ekibinin gelmesi beklenmelidir.

Kaynak:
Sporda Sağlık Bilinci ve İlkyardım’’ Oğuz Kanbir / Ekin Kitabevi yayınları
Hazırlayan: Spor Fizyoterapisti, Oğuz KANBİR
Bursa G.S.İ.M Sporcu Sağlık Merkezi