Kodaly Yönteminde Yeniden Besteleme Teknikleri nelerdir Minimalizing Music

Kodaly Yönteminde Yeniden Besteleme Teknikleri (Minimalizing Music)
(16-27 Aralık 2002)

Eğitim Görevlisi: M.Morgül (Drama ve Müzik Eğitimcisi, Müzik Pedagoğu)
Düzenleyen: GÜEF Müzik Bölümü ve Ankara İl Milli Eğitim Müdürlüğü İşbirliğiyle
Uygulama grubu: Ankara Müzik Öğretmenleri

Giriş:
Kodaly Yöntemi (Koral Metod) müzik pedagojisine uygunluğuyla en önde gelen öğretim yöntemidir. İlköğretim çağında verilmesi gereken müzik kavramlarını bu yöntemle en kısa yoldan ve çocuğun yaratıcılığını kullanmasına olanak sağlayarak öğretmek olanaklıdır.
Son yıllarda "Minimalizing Müzik" tanımıyla sözü edilen yeniden besteleme teknikleri Kodaly'nin eğitimde kullandığı tekniklerdir. Bu yolla, küçük bir müzik motifinden veya ezgiden yola çıkılarak daha uzun ve değişik pek çok müzik yaratılmaktadır. Varyasyonlar biçiminde ortaya çıkan yeni besteler pek çok müzik kavramının öğretilmesi yanında, yaratıcılık (besteleme) eğitimini ana hedef olarak almaktadır.
Kodaly'ye göre müzik etkinlikleri içerisinde çocuklara kazandırılacak beceriler şunlardır:
1.Şarkı söyleme (Şarkı ve Dans-Oyun birlikte)
2.Çalma
3.Besteleme
4.Nota okuma
5.Dinleme ve değerlendirme

Yine Kodaly'ye göre müzik dersinde verilecek temel kavramlar şunlardır:
1.Tını
2.Tempo
3.Ses Dinamikleri
4.Sesin uzunluğu
5.Sesin dikliği
6.Doku
7.Yapı

Aşağıdaki çalışmada, bir temayı eksen olarak ele alıp buradan yola çıkarak pek çok müzik etkinliğinin nasıl gerçekleştirilebileceğine örnek verilececektir. Ele alınan tema ülkemizde "Yaşasın Okulumuz" adıyla bilinen evrensel bir şarkının ana temasıdır.
Şarkının İngilizce sözleri AABA şarkı yapısına (formuna) daha uygundur. Bu şekliyle A cümlesinin her tekrarında yine aynı sözler söylenmektedir. Oysa Türkçe sözlerinde A cümlesinin her tekrarında başka söz vardır. Bu nedenle şarkının yapısını açığa çıkarmak için ezginin mırıldanılarak söylenmesinde yarar vardır. Böylece Yapı kavramı daha şarkı öğrenilirken verilmiş olur.
A/Daha dün annemizin kollarında yaşarken
A/Çiçekli bahçemizin yollarında koşarken
B/Şimdi okullu olduk, sınıfları doldurduk
A/Sevinçliyiz hepimiz yaşasın okulumuz

İngilizce sözleri: (AABA sıralamasıyla söylenecektir)
A/Twinkle twinkle little star, how I wonder what you are
B/ Up above the world so high, like a diamond in the sky

1.Oyun (Müzik ve dans): Şarkıyla birlikte yapılan devinimleri içerir.
İngilizcesinde, A cümlesinde kollar yukarıda, avuçları açıp kapatarak küçük yıldızların yanıp sönmeleri canlandırılır. B cümlesinde yine kollar yukarıda gökyüzünde sallanan yıldızları ifade eder gibi sağa sola sallanır. Bu devinimler müzik cümlesinin algılanmasına yardım eder.
Türkçe sözler için eğer İngilizcesindeki gibi sözlerden hareketle taklit etme yolu kullanılırsa ilk A cümlesi için seçilen devinim her A cümlesinde yinelenmeye elverişli olmayacaktır. Her satır için yeni bir devinim gerekecektir. Bunun yerine A cümlesinde elele tutarken kolları sallama, B cümlesinde kolları yukarıdan çevirme devinimleri ritmik olarak yapılabilir. Bu ritmik devinimler şarkıyı danse derek söylemek demektir ki bu yol Kodaly'nin önerdiği gibi, Müzik ve Dans ilişkisini daha kolay kurmayı sağlar.
Leb Değmez Oyunu: İngilizce sözleri için eğlenceli bir oyundur. Anadolu halk aşıklarının bir atışma türünden esinlenilerek oynanır. İki dudak arasına bir kibrit çöpü yerleştirilir. Bu durumdayken A cümlesini söylemek gerekir. Çünkü A cümlesinde dudakları birbirine değdirmeden söyleyecek harfler yer almaktadır. B cümlesinde çöp çıkartılır. Çünkü bu cümlede "p,b,m" harfleri dudakları değdirerek seslendirmeyi gerektirmektedir.

2. Ezgi çizgisi: Ezginin iniş çıkışları elle havada çizildikten sonra çizimin tahtaya veya kâğıt üzerine aktarılması işidir. B cümlesinde tekrarlanan iki küçük inici ezgi olduğu da fark edilir.
Bu etkinlik soyut bir kavram olan ezginin görsel hale getirilmesinde çok önemlidir. Sesin dikliği kavramını içerir. Sesimizin inceldiği yerde elimiz yukarıdaydı, ses incelirken ezgi çizgisi yukarı çıkar, sesimiz kalınlaşırken elimizle birlikte ezgi çizgisi aşağıya iner.

3.El işaretleriyle notalar: Kodaly'nin bulduğu bu işaretler nota okumaya geçişin ilk basamağını oluşturur. Elin havadaki yüksekliği sesin dikliğini verirken, elin şekli de ona bir nota adı vermektedir. (El işaretlerinin öğretmen tarafından bilindiği kabul edilmektedir. Bak. M.Morgül, Müzik Nasıl Öğretilir, s. 63 Yurtrenkleri Yay, Ankara 2001)
Ezgideki her ses bir vuruşlara dönüştürülerek ana tema ortaya çıkartılır:
Ezgi çizgisindeki gibi burada da inici sıra sesler açıkça görülür. Ezginin analizi rahatlıkla yapılabilir; inceye doğru atlayarak başlayan ezgi inici sıra seslerle devam etmektedir.
Eğitimciye pedagojik notlar: Şarkıda, ince sese atlayarak çıkma ve inici sıra seslerle karara gitme çocuk müziği pedagojisine uygundur. Şarkının Do-La ses sınırında olması, yarım seslerin sadece inici olarak ve çok az kullanılması çocuk için önemlidir. Bu özellikler çocuğun işitsel algılamasına denk düşmektedir. Bu nedenlerle şarkının söylenmesi ve belleğe kaydedilmesi çocuklar için kolay olmaktadır.

4. Sap altında nota harfleriyle ana tema: Harfleri bilen çocuklarla kullanılan bir tekniktir. Artık ana ezgiyi bir vuruşlara dönüştürdüğümüz için bağımsız saplar kullanılacaktır.
Bu teknik en az malzeme ile müzik yazmaya hazırlıktır. A ve B cümleleri bölümler halinde görünmektedir. Başa Dön ve Son'da bitir uyarısı sayesinde AABA yapısı gerçekleşebilmektedir.

5. Dizek üzerinde notalarla ana tema:
Solfej analizi yapılır:
a- A ve B olarak iki cümlesi var
b- Tekrar işareti ve ölçü yineleme işareti var
c- Çıkıcı beş ses atlayarak başlıyor
d- Başa Dön, Son'da Bitir uyarısı var
e- Ana tema bir vuruşlarla yapılmıştır
f- Yaşasın okulumuz şarkısının ezgisi minimum düzeye indirilmiş, olabildiğince küçültülmüştür.

6. Ezginin ritim kalıplarını değiştirerek yeniden yaratma: Verilen ritim kalıbı her ölçü için geçerli olmak üzere baştan sona bu ritimle seslendirilir.
Ana temayı bulmak için zaten bir değişiklik yapılmış, bir vuruşlar kullanılmıştır. İkinci ritim kalıbı şarkıdaki ritimdir.
7. Vokal değiştirmelerle yeniden yaratma: Değişen ririmlere yeni vokaller eklenir. Örneğin:
1. ritim kalıbı : dum dum dum dum
2. ritim kalıbı : dubi dubi dubi du
3. ritim kalıbı : du du dubi du
4. ritim kalıbı : barabara bam bam biribiri bam
5. Her bir vokal kalıbıyla şarkı baştan sona arka arkaya söylenir. Bitişlerde son nota (karar sesi) uzatılır ve bu uzatmanın belirteci olan duraklı nota işareti dizek üzerine yazılır. Bu değişiklikle, varyasyonun birinden diğerine geçiş sırasında bir ufak soluklanma duygusu yaşanır.

8. Ses dinamikleri, tempo ve hece bağı değişikliği ile yeniden yaratma :
Vokal seslerle ana tema üzerinde yapılan değişikliğe yeni biçimler verilir. Örneğin :

a- 1.kalıpla söyleyişte : Baştan sona piyano (p) ve ikili hece bağı
b- 2.kalıpla söyleyişte : Baştan sona pp, p, mf, f, ff (Kreşendo)
c- 3.kalıpla söyleyişte : A cümlesinde kesik kesik ve çabuk, B cümlesinde bağlı ve ağır
d- 4.kalıpla söyleyişte : Her ölçüce forte başla, piyano bitir (Dekreşendo)

9. Ölçü sayısını değiştirerek yeniden besteleme :
Dört dörtlük ölçü sayısı ile bestelenmiş olan şarkının vuruşları değiştirilir. Örneğin :

10. Bir vuruşlarda senkop veya üçlemelerle yeniden yaratma: Daha zor ritimler çalıştırmaya örnektir.
11. Çoksesli müzik yaratma:
Şarkıyı iki sesli hale getirmede değişik tekniklerden yararlanılır. Ezgide ve ikinci seste 7. maddedeki gibi vokaller önerilir.
2.sesi yaratmada teknikler:
a- Ezgili dem tutma: Do-Sol sesleriyle ezgili dem tutulur. (Ezgiyle ostinato) Bu sesler bas metalofon veya piyano ile çalındığında çalgı eşliği olur. Bu durum yeni tınıların eklenmesi demektir. Tını kavramıyla bağ kurmaya yarar. Ezginin de çalınması durumunda tamamen enstrümantal müziğe dönüştürme gerçekleştirilebilir.)
b- Kanon: B grubu iki vuruş sonra (3.vuruşta) başlar.
c- Tersli teknik: Yansıma tekniğidir. Bir grup baştan sona doğru söylerken, ikinci grup aynı anda sondan başa doğru söyler.
d- Gamelan tekniği: Ana temadaki bir vuruşlar iki vuruşlara dönüştürülür. Bu durumda 2.ses müzik cümlesini tekrar etmez. Çünkü 1. grup A cümlesini iki kez söylediğinde B grubu bir kez söylemiş olacaktır.
Bu etkinlikler doku kavramıyla bağ kurmaya yarar; ince doku, zayıftır, tek seslidir, kalın doku en az iki seslidir.

12.Kaydırmalı kanon: Ritmik Kanondur. 6.maddedeki ritim kalıpları arka arkaya dizilir ve elde edilen ritim cümlesi el çırparak kanon yapılır. Ünison başlanır. 1.grup sürekli tekrar ederken 2. grup her başa döndüğünde dört vuruş geç başlar. Böylece beşinci kez çaldığında yeniden ünison yapılmış olacaktır. Ünison bitirilir.
Kanona iki vuruş sonra da başlatılabilir. Daha sıklıkla yapılması da mümkündür.
Bu tekniğe "alkış müziği" de denir. Flamenko müziği içerisinde kullanılmaktadır. Bu çalışma dünya müzikleriyle bağ kurmaya yarar.

13.Ritmik dem ile çalgı eşliği yaratma: Şarkıya eşlik olarak ritim çalgıları eklenir. 6.maddedeki ritim kalıplarından 2.ritim kalıbı dışındakiler vurmalı çalgılara dağıtılır. (2.ritim kalıbı şarkıdaki ritimdir.) Örneğin:
a- Bongo bir vuruşlarla dem tutar, ana ritmi verir.
b- Tamtam 3. ritim kalıbını dem tutar.
c- Parmak zili 4. ritim kalıbını dem tutar.
d- Derili vurmalılarla kurulan bir sette, keçeli tokmakla çalmak üzere, dört ritim kalıbının oluşturduğu ritim cümlesi doğaçlama (dilediği çalgılara vurarak) çalınır.
Bu çalışmada değişik tınılar aynı anda duyulacaktır. Bu durum örgü kavramıyla bağ kurar.

14.Çalgı müziğine dönüştürme: Şarkıyı, Do-Sol sesleriyle yapılan ezgili demi ve ritmik eşlikleri birlikte çalarak yapılır.

15.Ayna tekniği: Daha uzun ezgi elde etmek için kullanılır. Ezginin önce baştan sona, sonra kesmeden sondan başa doğru solfej yapılmasıyla elde edilir.